Circulariteit en risico's grondverzet

Definities duurzaamheid en circulariteit

Voor duurzaamheid bestaan vele definities. In algemeenheid gaat het om ontwikkelingen die aansluiten op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. In de dagelijkse praktijk van de grond-, weg- en waterbouwsector gaat het om energiebesparing, beperking van grondstoffengebruik en toepassing van grond zonder risico’s voor mens en milieu.

Het circulaire model gaat er juist vanuit dat producten van nu de grondstoffen zijn voor later. Na gebruik kunnen producten gedemonteerd worden en de materialen opnieuw gebruikt. Circulariteit gaat uit van een wereld zonder afval. In een circulaire economie behouden grondstoffen, onderdelen en producten hun waarde.

Binnen de aanpak duurzaam GWW kennen we de thema’s mens, welvaart en milieu (uit: ‘Samen aan de slag voor duurzaamheid’ van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu).

Eisen met betrekking tot duurzaamheid kunnen het risicoprofiel (gevolgen voor kosten en planning) verhogen. Ook kunnen risico’s gevolgen hebben voor de duurzaamheid en circulariteit van een project. Daarom verdienen ze een adequate beheersing.

Risico’s zijn gebeurtenissen met een oorzaak en gevolg. Er kunnen zich gedurende het project gebeurtenissen voordoen die de uitvoering van duurzame plannen in de weg gaan zitten. Een voorbeeld hiervan is grondtransport en het gebruik van schone grondstoffen in een project waarbij vrijkomende grond in hetzelfde project soms weer kan worden toegepast, ook als deze licht verontreinigd is. Door gebruik te maken van grootschalige bodemtoepassingen kan zelfs grond met klasse industrie en baggerspecie klasse B worden toegepast, mits contract en ontwerp hiervoor ruimte bieden. Dit beperkt transportkosten en het gebruik van schone delfstoffen. Soms valt de kwaliteit van vrijkomende grond (flink) tegen. Als dit vooraf is voorzien, kan het grondstromenplan daarop worden afgestemd en kunnen eerder vrijgekomen partijen grond op locatie worden gehouden voor toepassing in de eindafwerking. De eisen aan het te maken werk behoren een flexibele omgang met vrijkomende grond mogelijk te maken zodat ook bij tegenvallers hergebruik maximaal mogelijk blijft. Uiteraard binnen de randvoorwaarden van wet- en regelgeving.

Risico’s zijn te beperken door deze vooraf te identificeren en maatregelen te treffen voor beheersing. Een dergelijke beheersmaatregel zijn robuuste plannen die ruimte bieden voor duurzame alternatieven. Kortom: duurzaamheid is een extra reden om risico’s tijdig te identificeren en op gepaste wijze te beheersen.

Grondverzet en duurzaamheid en circulariteit

Grondverzet is verantwoordelijk voor een belangrijk deel van de milieukosten van veel infrastructuurprojecten. Door duurzaam/circulair in te kopen kunnen MKI-waarden van projecten aanzienlijk dalen. In het duurzaamheidsverslag van het Ministerie van IENW wordt aangegeven dat Rijkswaterstaat specifiek de CO₂-reductie heeft gemeten binnen het project ‘Herinrichting van de Heesseltsche uiterwaarden’. In dit project vond 2,1 miljoen kuub grondverzet plaats. De CO₂-emissiereductie van 10% werd door het hanteren van diverse maatregelen gehaald. Dit waren onder meer gebruik van bredere rijplaten, veel hergebruik van grond, gebruik van hybride kranen, bulktransport en laadbruggen, en met een slimme logistiek en designoptimalisatie.

Een goede beheersing van grondgerelateerde risico’s leidt automatisch tot duurzame projecten. In projecten met veel grondverzet zijn er nodige aanknopingspunten met duurzaamheid en circulariteit:

• Grondverzetmachines verbruiken fossiele brandstoffen en hun inzet moet daar waar mogelijk worden beperkt. Dit is vaak al meegenomen:
  • in de vraagspecificatie. Bij de specificatie van het te maken werk zou het totale energieverbruik een criterium kunnen zijn geweest;
  • bij gunningscriteria is de trede op de CO2-ladder meegenomen;
  • eventueel is duurzaamheid en circulariteit ook als beste prijs-kwaliteitverhouding criterium meegenomen.

Onvoldoende risicobeheersing kan ertoe leiden dat er meer dan nodig met grond moet worden geschoven. Dit is niet duurzaam en heeft vaak consequenties voor kosten en planning. Voorbeelden:

• Toepassen van schone grond daar waar toepassing van licht verontreinigde grond ook mogelijk was geweest. Dit betekent minder verbruik van schone delfstoffen en mogelijk minder transportbewegingen. Deze mogelijkheid dient natuurlijk te passen binnen wet- en regelgeving. Hierover dienen tijdig afspraken te worden gemaakt.
• Mogelijkheid om materialen (inclusief grond) die naar aard en samenstelling verschillen gescheiden te ontgraven en voor iedere deelpartij een zo duurzaam mogelijke bestemming te zoeken (en kwaliteitsverlies door onnodig mengen te voorkomen). Ook scheiden (door middel van zeven) op locatie bevorderen.
• Hergebruik van vrijkomende materialen of secundaire bouwstoffen, waar mogelijk gesloten grondbalans en daartoe mogelijkheden in het contract bieden en met risicobeheersing de gevolgen van afwijkende kwaliteit zoveel mogelijk beperken.
• Toepassen van materialen en ontwerp met een zo laag mogelijk risico op falen zodat noodzaak tot herstel beperkt is.
• Geen onnodige tussenhandelingen. Liever ontgraven grond direct afvoeren dan via een tussendepot. Voorwaarde is dan onder andere dat de kwaliteit van de grond tijdig in beeld is gebracht.
• Afvoer van overtollige grond en aanvoer van grond en bouwmaterialen over zo kort mogelijke afstanden.
• Enkel grondverzet en transport van plaats van vrijkomen naar plaats van toepassing als de kwaliteit vooraf bekend is en toepassing vooraf geregeld is.
• Goede planning maakt het gemakkelijker om, wanneer de kwaliteit van vrijkomende grond en materialen tegenvalt, duurzaam in te kopen. Wanneer op het laatste moment een tegenvaller wordt geconstateerd, zijn de mogelijkheden meestal beperkter.
• Afstemming tussen projecten (waarin grond vrijkomt en benodigd is) kan vanuit het oogpunt van duurzaamheid aantrekkelijk zijn.

Een goede beheersing van grondgerelateerde risico’s heeft dus zonder meer positieve effecten op circulariteit.

Risicobeheersing ten dienste van duurzaamheid en circulariteit

Een project waarin risico’s goed worden beheerst, is per definitie duurzaam en circulair. Hierbij een aantal tips:

• Toepassing van grond die niet voldoet aan de eisen die gezien voorgenomen gebruik worden gesteld, is niet duurzaam.
• Stel tijdig vast welke risico’s uit het risicodossier kunnen worden beperkt door in de vraagspecificatie voldoende ruimte te bieden.
• Onderzoek welke gebeurtenissen kunnen leiden tot een toename van de inzet van grondverzetmachines en transportbewegingen (km).
• Bepaal hoe hergebruik van vrijkomende materialen kan worden gefaciliteerd met ruimte in de vraagspecificatie.
• Betrek marktpartijen (aannemers en adviesbureaus) in de ontwerp-, aanbestedings- en concretiseringsfase bij dit vraagstuk zodat uitvoeringskennis het project vanaf het begin faciliteert.
• Communiceer effectief met de omgeving over het al dan niet toepassen van secundaire materialen.
• Breng in beeld hoe en welke grondgerelateerde risico’s de score in het ambitieweb negatief kunnen beïnvloeden.

Meer informatie:

• Publicatie: Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Grondwerken, bouwrijp maken terrein en sanering/bodemreiniging https://www.publicspaceinfo.nl/media/uploads/files/MINIENM_2015_0007.pdf
• Duurzaam GWW: https://www.duurzaamgww.nl/de-aanpak/
• Green deal duurzaam GWW:https://www.duurzaamgww.nl/
• Handleiding aanpak duurzaam GWW en baggerwerken van de waterschappen.