Onze visie op risicomanagement

Grondgerelateerde risico’s behoren vaak tot de top van mogelijke risico’s. Vooral het onderwerp ‘afwijkende kwaliteit’ speelt veel projecten parten. Deze website besteed op verschillende wijze aandacht aan mogelijkheden van risicobeheersing. Zowel Rijkswaterstaat als de in werkgroepen betrokken marktpartijen onderschrijven de ambitie om samen zorg te dragen voor een beheerste en efficiënte uitvoering van grondverzet op basis van ‘best for project’ met inzicht in en respect voor elkaars belangen. Risicobeheersing start al in de planfase en gedurende het gehele proces speelt bodeminformatie een hoofdrol met het oog op zorgvuldigheid (‘juist’), proportionaliteit (‘voldoende’) en risicogestuurdheid.

Risicomanagement en grondrisico’s

Risicovolle omstandigheden in projecten

Ervaringen met beheersen van grond-gerelateerde risico’s

Risicoleiderschap in de praktijk

Ons advies voor projecten met grondgerelateerde risico’s

Meer informatie

Risicomanagement en grondrisico’s

Risicomanagement in het algemeen en beheersen van grondgerelateerde risico’s is niet nieuw. Risicomanagement vindt plaats in een aantal stappen die cyclisch worden doorlopen: doelen bepalen, risico’s identificeren en classificeren, risico’s beheersen en daarna de actuele situatie opnieuw beoordelen. Deze cyclus herhaalt zich. We gaan kort in op ervaringen en hetgeen we daaruit willen meegeven.

Risicovolle omstandigheden in projecten

Projecten waarin grondverzet een relevante rol speelt, onderscheiden zich in veel opzichten niet van andere projecten. Omstandigheden die het belang van risicomanagement benadrukken zijn:

• Bodemheterogeniteit die bodem onvoorspelbaar maakt, de onmogelijkheid om vooraf alles te onderzoeken, complexe bodemregelgeving en de perceptie van niet-deskundigen dat bodem een ‘black box’ is waardoor ook de risico-perceptie ten aanzien van grondrisico’s sterk varieert en soms te wensen over laat.
• Lange looptijd van projecten van idee tot uitvoering, waarbinnen wet- en regelgeving wijzigt (en ‘nieuwe stoffen’ worden ontdekt) en de vele personele wijzigingen.
• Beperkte mogelijkheden om, bij geconstateerde afwijkende bodemkwaliteit, het te realiseren ontwerp aan te passen zodat het risico van afwijkende kwaliteit al snel gevolgen heeft voor geld, planning, kwaliteit en imago.
• Belang van goede communicatie over (met name milieuhygiënische kwaliteit van) grond en eisen uit de omgeving die kunnen leiden tot forse kostenoverschrijdingen als de gevolgen van de toekenning van die eisen onvoldoende in overweging zijn genomen.

Ervaringen met beheersen van (grondgerelateerde) risico’s

Uit jarenlange ervaring met projectuitvoering concluderen we het volgende:

• In veel grotere projecten heeft (bij opdrachtgeverszijde) de risicomanager een vaste rol in het projectteam. Deze persoon vormt de centrale spil in risicomanagement, coördineert taken, stuurt anderen aan en houdt het risicodossier op orde.
• Met de centrale positie van de risicomanager in het projectteam treedt het risico op dat risicomanagement op de werkvloer wordt beschouwd als een verantwoordelijkheid van de risicomanager en dat het een door de risicomanager opgelegde actie is. Risicobeheer behoort echter te zijn geïntegreerd in het dagelijkse werk van iedereen.
• Met name grotere en complexe projecten pleiten voor een aanpak waarin, naast het regelen van risicobeheersing via de risicomanager, ook risicogestuurd werken op de werkvloer noodzakelijk is. Effectief risicogestuurd werken betekent willen anticiperen op mogelijke problemen, deze bespreekbaar durven te maken en keuzes durven te maken over de meest geschikte beheersmaatregelen, en deze vervolgens onderdeel te maken van het dagelijkse werk. Gereedschappen en instrumenten voor risicomanagement zijn middelen en niet een doel op zich.
• Risicomanagement wordt te complex gemaakt en de menselijke factor komt onvoldoende aan bod.
• Het managen van grondgerelateerde risico’s vereist de inzet van mensen die verstand hebben van grond en een inschatting kunnen maken van het gedrag van grond zolang het in de bodem zit en nadat het eruit is ontgraven, en tevens verstand hebben van de uitvoering van grondverzet en de toepassing van grond. Kennis dient zich ook uit te strekken tot wet- en regelgeving met betrekking tot alle aspecten van omgaan met grond.

Naast de risicomanager is er dus ook behoefte aan risicoleiderschap, een belangrijke persoonlijke eigenschap die bij mensen op de werkvloer aanwezig dient te zijn.

Risicoleiderschap in de praktijk

Een pleitbezorger van een nieuwe/moderne manier van risicomanagement is Martin van Staveren die in zijn boek (2018) beschrijft hoe hij aankijkt tegen risicoleiderschap. Een risicoleider:

• is eigenaar van risico’s;
• kan en wil zelf sturend omgaan met onzekerheden en neemt daarin initiatief en handelt actief;
• toont moed en visie en inspireert anderen om ook eigenaar te worden van risico’s en bij te dragen aan het beheersen van risico’s;
• netwerkt, kan verbinden en treedt gezaghebbend op vanuit een informele rol;
• gaat experimenteren niet uit de weg, leert van fouten en is niet terughoudend in het stellen van (kritische maar doeltreffende) vragen.

Ons advies voor projecten met grondgerelateerde risico’s

Gewenste ontwikkelingen in het kader van grondgerelateerde risico’s:

• Het is erg waardevol wanneer bovengenoemde eigenschappen bij een groot aantal betrokken medewerkers aanwezig zijn.
• Deskundigen op het gebied van grond en grondverzet zijn nadrukkelijk ook aan opdrachtgeverszijde aanwezig in projecten en adviseren gezaghebbend gevraagd en ongevraagd.
• Onderzoek is gedurende het gehele project vooral risicogestuurd waarbij de focus niet per definitie ligt op het verkleinen van de kans dat ongewenste gebeurtenissen zich voordoen, maar ook op het beperken van de gevolgen en het vroegtijdig signaleren van kritische afwijkingen in plaats van deze uit te sluiten. Risicogestuurd onderzoek start met het identificeren en analyseren van risico’s in relatie tot te nemen besluiten. [Risicogestuurd onderzoek]
• Effectief omgaan met risico’s vereist wendbaarheid en robuuste plannen die het mogelijk maken in te spelen op afwijkingen tijdens de uitvoering. [Robuuste plannen]
• Risicoleiderschap is ook een kwaliteit die aan opdrachtnemerszijde aanwezig dient te zijn, met beste prijs-kwaliteitverhouding (BPKV) kan hierop specifiek worden geselecteerd. [Grondrisico’s en BPKV]
• Grondbalans, grondstromenplan en uitvoeringsvisie zijn niet statisch, maar dynamisch en geven aan wat de flexibiliteit in het omgaan met (vrijkomende en eventueel toe te passen) grond is. Dit vergroot de wendbaarheid van het project. Sommige zaken zijn pas bekend tijdens de uitvoering, maar we moeten nu al weten hoe we daarop inspelen met het grondverzet. Omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen wordt dan ingebed in wat er al gedaan wordt aan processen en activiteiten. [Grondstromenplan en -visie]
• Risicodossiers gaan over projectrisico’s en dienen zich niet te beperken tot de risico’s van een van beide partijen. Samenwerking betekent ook bewust zijn van elkaars belangen, de risico’s die dit kunnen schaden en de mogelijkheden van de ander om risico’s te kunnen beheersen.
• Risicobeheersing is nodig om kansen, voor kostenbesparing, een snellere uitvoering, betere omgevingskwaliteit, imago en meer duurzaamheid, te kunnen grijpen.

Meer informatie:

1: Risicogestuurd werken in de praktijk. Auteur: Martin van Staveren.

2: Risicoleiderschap in de praktijk. Auteur: Martin van Staveren.

3: Kader Risicomanagement. RWS Bedrijfsinformatie. Datum: 1 juni 2016.